Samoświadomość - co to jest i jak ją rozwijać?

Czym jest samoświadomość?

Dlaczego tak ważne jest, szczególnie kiedy zarządzamy firmą, abyśmy wszechstronnie poznali siebie?

W końcu kto może o nas wiedzieć więcej niż my sami? Bez wątpienia musimy znać siebie, prawda? Niekoniecznie.

Dlatego, że przebywamy ze sobą, nie znaczy, że znamy dokładnie swój charakter, zachowania podczas sytuacji stresowych, czy system wartości, według którego podejmujemy wszystkie decyzje. A ta wiedza jest niezbędna w życiu zawodowym, gdyż wiele zależy od tego, jak nas postrzegają inni ludzie.

Świadomość siebie a przetwarzanie informacji

Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedzią jest nasza skomplikowana psychika, a w szczególności proces przetwarzania informacji z otaczającego nas świata i umieszczanie obrazów w pamięci. Najbardziej wyraźne zostają te, które niosą ze sobą ładunek emocji. Przykładem na to może być następujące krótkie ćwiczenie: proszę szybko przypomnieć sobie, co robiłaś/robiłeś tydzień temu o godzinie 19-stej?

W naszym umyśle zaczyna się proces myślenia polegający na wnioskowaniu i skojarzeniach. Musimy jakby przebiec do tyłu całą ścieżkę neuronową: jaki mamy dzisiaj dzień? Wtorek. To takim razie tydzień temu był wtorek. W poniedziałki gram w tenisa o tej porze, ale co było we wtorek? Dzieci odrabiały lekcje, a ja? Ja chyba czytałam książkę… Nie, zaraz, zatelefonowała koleżanka, tak to chyba było o 19-stej... nie, nie, to było w środę. Wtorek, wtorek, a już pamiętam!

Jest to proces, który trwa. Natomiast jeśli zapytam cię o pierwszą randkę, pierwszy pocałunek, pierwszy samochód? Nie mamy problemu! Zwykle jest to sekunda i w ośrodku pamięciowym zapala się iskierka, w miejscu, w którym ta informacja jest przechowywana. Mamy przed sobą wyraźny obraz w pełnych kolorach, przetworzony przez wszystkie zmysły. Dzieje się tak dlatego, gdyż było to wydarzenie emocjonalne, a wszystko, co jest związane z emocjami, zapamiętujemy lepiej i dokładniej. W psychologii to zjawisko nazywa się markerem somatycznym.

Problem w tym, że to są tylko fragmenty rzeczywistości, w dodatku przetworzone kilka razy w ciągu naszego życia przez emocje oraz nasz system wartości. Absolutnie wszystkie nasze doświadczenia wpływają na nas i formują nas, ale w bardzo subiektywny i wybiórczy sposób.

Nasza wiedza o sobie jest często daleka od rzeczywistości oraz naszych prawdziwych pragnień. Od najmłodszych lat (zanim poznajemy słowa) interpretujemy wszystko w naszym umyśle, a rezultaty są ściśle powiązane z naszą osobowością. Jedno dziecko w kołysce będzie zwracać uwagę na twarze, inne na dzwięki, a jeszcze inne na kształty lub dotyk. W związku z tym, każde z tych dzieci inaczej widzi i interpretuje te same sytuacje. Przez kolejne lata każde z nich tworzy swój odrębny świat.

Świadomość własnej osobowości: lekcja pierwsza

Lekcja pierwsza: pamiętajmy, iż obraz świata nie zależy od rzeczywistości, ale od tego kim myślimy, że jesteśmy.

Osoba, która zna siebie, swój sposób myślenia oraz swoje wektory działania, jest zdecydowanie nie tylko bardziej kompetentna, ale i szczęśliwsza, gdyż jej świat jest najbliższy rzeczywistości, bardziej zrozumiały, a także najbardziej harmonijny pod względem emocjonalnym. Taka osoba ma wyższy poziom własnej wartości, empatii, lepsze zrozumienie zachowań i motywacji ludzkich oraz efektywniejszą komunikację.

Samoświadomość pomaga nam w zatrudnianiu kompatybilnych pracowników, ponieważ wtedy mamy entuzjazm i głębokie zrozumienie, dlaczego dążymy do wytyczonych celów i dlaczego członkowie zespołu powinni podzielać ten sam stopień zaangażowania.

To „Dlaczego?” ^[1], o którym mówi Simon Sinek, amerykański propagator teorii WHY, jest bardzo ważne we współpracy z innymi. Bardzo niewiele osób lub firm może jasno określić, dlaczego robią to, co robią. Tu nie chodzi o prowadzenie dochodowej firmy - to tylko wynik. Dlaczego - to także twój cel. Dlaczego twoja firma istnieje? Dlaczego wstajesz rano z łóżka? A dlaczego ktokolwiek miałby się tym przejmować?

Jeśli nie znamy naszego „Dlaczego”, nie będziemy umieli wykorzystać swojego i innych potencjału i nie znajdziemy odpowiedzi na kolejne pytania: jak to zrobić?

Samoświadomość zwiększa naszą energię, która nas motywuje, a charyzma nas inspiruje. Energię można łatwo zobaczyć, zmierzyć i skopiować. Wszyscy wielcy przywódcy mają charyzmę, ponieważ wszyscy oni mają jasność „Dlaczego”; daje im to nieśmiertelna wiara w cel lub przyczynę - większą niż oni sami.

Ta część inteligencji emocjonalnej to nie tylko umiejętność bycia świadomym własnych emocji. Odnosi się to również do tego, jak skutecznie kontrolujemy i rozpoznajemy emocje innych osób. Obecnie już wiemy, z badań przeprowadzonych w wielu krajach przez ostatnie trzydzieści lat, że inteligencja emocjonalna jest ważniejsza niż wiedza. Wiedzę możemy zdobyć łatwiej i szybciej. Program studiów wyższych jesteśmy w stanie ukończyć w pięć lat, ale tego jak zarządzać emocjami, uczymy się całe życie. Dlatego w środowisku pracy, pomiary też się zmieniły.

 Samoświadomość emocjonalna w biznesie

Jako szef i leader, skąd wiesz, czy twój pozom samoświadomości jest wysoki czy niski? A jeśli jesteś menedżerem ds. rekrutacji, jak oceniasz, czy zarządzanie emocjami w firmie? Czy rozumiesz, jak czują się inni ludzie w pracy, abyś mógł wykorzystać tę wiedzę, aby skuteczniej z nimi współpracować?

A właśnie od liderów zależy kultura organizacyjna. Przywódcy powinni być inteligentni emocjonalnie. Tak jak się zachowuje zarząd, tak będą się zachowywać pracownicy. Wszyscy patrzą na liderów, a humor szefa udziela się podwładnym. Bez poczucia własnej wartości menedżer będzie się czuł zagrożony i nigdy nie znajdzie talentu wśród zatrudnionych czy kandydatów. Nie będzie potrafił obiektywnie ocenić dobrych pracowników.

Przedstawiciele HR pytani o cechy idealnego talentu zawsze podają pojęcia związane z takimi cechami jak lojalność, kreatywność, odpowiedzialność, motywacja, zaangażowanie. To te cechy odpowiadają za wniesienie przez pracownika wartości dodanej.

W warunkach ostrej konkurencji nie ma czasu na to, by pracownik nie pasujący do danego stanowiska dostosowywał się przez lata. Lepiej dopasować go do innego stanowiska czy zespołu, a w ostateczności skłonić do odejścia. Jednak właściwe dopasowanie wymaga dogłębnej wiedzy o sobie, ludziach i organizacji.

Jak rozwijać samoświadomość?

Samoświadomość to rozumienie własnych potrzeb i pragnień, wiedza o swoich mocnych i słabych stronach oraz umiejętność dokładnej oceny emocji.

Poniżej przedstawiamy kilka przykładów rozwoju tej kompetencji. Oczywiście, kiedy spojrzysz w lustro, to rozpoznasz siebie, ale co odpowiesz na pytania poniżej?

• Jaki masz styl myślenia i wyciągania wniosków?
• Co pierwsze zwykle przyciąga Twoją uwagę: ruch, dźwięk, ludzie, kolory?
• Co jest dla Ciebie ważne?
• Jakie przekonania Cię inspirują, a jakie ograniczają?
• Jaka jest Twoja misja życiowa?
• Czy codziennie analizujesz, co czujesz?
• Jakie wrażenie robisz na innych?

Teraz opisz kilka sytuacji, kiedy musiałeś/musiałaś podejmować bardzo ważne decyzje i przeanalizuj, jakie miałeś/miałaś oczekiwania i jak się sprawy potoczyły. Oceń swój proces decyzyjny. Co było do usprawnienia w analizie przyczynowo skutkowej i sposobie, w jaki dochodziłeś/dochodziłaś do swoich wniosków. Zastosuj informacje zwrotne i podejmuj lepsze decyzje w przyszłości. Taka analiza może wskazać na kompetencje, które należy rozwijać.

Przez następne sześć miesięcy zapisuj każdą ważną decyzję, napisz, jakich rezultatów się spodziewasz, sprawdź realia i zobacz, co należało zrobić inaczej. Opisz to w szczegółach. Wielcy inwestorzy jak Warren Buffet robią taką analizę informacji zwrotnej i prowadzą dziennik.

Wypisz swoje mocne strony i słabe strony. Pamiętajmy, że czasami to zależy od kontekstu sytuacyjnego, kiedy w jednej firmie jakaś cecha będzie pozytywna, a w innej negatywna. Na przykład w sprzedaży osoba ekspansywna, energiczna może się sprawdzać, ale już w innej sytuacji może być postrzegana jako agresywna, a szczególnie przez osoby spokojne, nieśmiałe i introwertyczne.

Jeśli chodzi o słabe strony możesz zastosować następujące pytania pomocnicze:

• Których czynności unikam?
• Jakie były moje niepowodzenia? Czy istnieje jakaś wspólna cecha, która doprowadzała do twoich porażek? Na jaką słabość wskazują te trudności?
• Czy jest coś, o czym inni mówią, że musisz nad tym popracować? Zapytaj o to wprost ludzi, którym ufasz.

Wypisz listę emocji i nazywaj precyzyjnie swoje uczucia, obserwuj nastrój i pomyśl o zapalnikach tych reakcji emocjonalnych. Na przykład złość jest najczęściej emocją oddaloną w czasie i czasami trudno jest poznać jej prawdziwą przyczynę.

Odpowiedz na pytania ułożone przez Earl Prevette^[2]:

1. Jakie jest moje podejście do siebie, do innych ludzi, do Boga, do mojego bliźniego i do mojej pracy?
2. Czy myślę i działam pozytywnie?
3. Czy jestem tolerancyjny/tolerancyjna/troskliwa i troskliwy wobec innych ludzi?
4. Czy uczciwie szanuję prawa i opinie innych osób?
5. Czy przeszkadzam, gdy inni mówią?
6. Czy opowiadam moje sprawy wszystkim, których spotykam?
7. Czy pozwalam kaprysom i fantazjom zauważać prawdziwe problemy?
8. Czy monopolizuję rozmowę z wielkim „ja” i małym „ty”?
9. Czy jestem arogancki/arogancka i bezczelny/bezczelna?
10. Czy jestem ze sobą szczery/szczera?
11. Czy jestem wytrwały/wytrwała i postępowy/postępowa, nie będąc zbyt agresywnym/agresywną?
12. Czy łatwo zmieniam zdanie słysząc inne opinie?
13. Czy pielęgnuję nawyki, które czynią mnie silnym/silną fizycznie, psychicznie i duchowo?
14. Czy mam zaufanie do swoich umiejętności?
15. Czy mam odwagę myśleć za siebie?
16. Czy waham się, odkładam i zwlekam?
17. Czy jestem uczynny/uczynna na co dzień?
18. Czy pożądam tego, co mają inni?
19. Czy jestem zazdrosny/zazdrosna?

Kolejnym zadaniem jest sporządzenie portfolio zawodowego (opis, kolekcja przykładowych prac, zrealizowanych projektów i dokumentów prezentujących umiejętności i kwalifikacje) pod kątem zdobywanych kompetencji. To nie musi być wyksztalcenie formalne, jak uniwersytet. To jest zbiór naszych wszystkich umiejętności.

Samoświadomość test

Oczywiście, zawsze można też przejść jakąś ilość testów, które oceniają naszą samoświadomość. Bardzo ważne jest, aby zarezerwować kilka godzin na te ćwiczenia i odpowiedzieć na te wszystkie pytania na piśmie.

Świat się zmienia. Globalizacja powoduje, że współpracują ze sobą ludzie z różnych nacji i kultur. Rośnie tempo pracy, coraz silniejszy jest stres.

Prawdopodobnie dlatego po kilku latach mniejszego zainteresowania inteligencją emocjonalną odradza się potrzeba jej poznania. Poprzez refleksję nad sobą zwiększamy poziom empatii, umiejętność słuchania, rozwijamy sprawność krytycznego myślenia i podejmowania decyzji; wzmacniamy relacje oraz ulepszamy zdolności przywódcze. Właściwie wykorzystana inteligencja emocjonalna ułatwia pracę, pomaga budować porozumienie i dialog, podnosi poczucie zadowolenia pracowników.

Samoświadomość i samoocena to ważne części inteligencji emocjonalnej. Nad optymizmem, motywacją, dowartościowaniem, relacjami międzyludzkimi i innymi atrybutami charakteru można pracować, a podnosząc własny poziom EQ - osiągać korzyści. Ale szkolić powinno się wszystkich: najpierw zarząd, potem pracowników. W przeciwnym wypadku nie ma gwarancji sukcesu.

Autorka: Grażyna Tallar, Certyfikowany Business/Life Coach. Strateg biznesowy, międzynarodowy konsultant w dziedzinie zarządzania zasobami ludzkimi (HR), pionierka szkoleń inteligencji emocjonalnej w Polsce i w Kanadzie. Światowy ekspert z dziedziny audytu Talentu w firmie – Identity Mapping.™

Absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu McGill w Montrealu, wieloletni menedżer w amerykańskim i kanadyjskim przemyśle elektronicznym i samolotowym. Pracowała dla takich firm, jak CMC Marconi, Allied Signal Aerospace, Human Resources Skills Development Canada. Była międzynarodowym dyrektorem marketingu w firmie Intrawest/Intracorp, która prowadziła projekty w Australii, Azji i Europie, a także i w Polsce. Jest autorką wielu książek. Pisze po polsku i po angielsku. Jej poradnik dla imigrantów stał się cenionym materiałem szkoleniowym na kanadyjskich uczelniach. Autorka wielu artykułów biznesowych, w Polsce pisała dla Personelu oraz wielu portali internetowych. Jest autorką nowoczesnego Centrum Zatrudnienia „3D Recruiting Centre” w Kanadzie. W 2005 została nagrodzona przez Aurora Chamber of Commerce w kategorii „Innowacyjny Biznes”. Była gościem w wielu programach telewizyjnych i radiowych.

Autorka książki "Zbuduj swoje szczęście. Vademecum życia spełnionego" zawierającej pożyteczny materiał dla każdego lidera.

--

^[1] https://www.freshworks.com/freshsales-crm/resources/summary-of-start-with-why-blog/ 6 marca, 2020

^[2] Prevette, Earl, How to Turn Your Ability Into Cash, Prentice-Hal, New York; Rev. and enl. ed edition (1953)

Aktualizacja: listopad 2022 r.