Historia zyskownego bacy – jak założyć hodowlę owiec

Piotr był muzykiem ze słynnej istebniańskiej kapeli „Wałasi”. Dużo podróżował z zespołem. Wiódł życie typowego członka zespołu - podróżując po Polsce i świecie. Więcej czasu spędzał w trasie, z kapelą niż w domu.

Wiele zwiedział i widział, aż poczuł, że jego miejsce jest na ziemi przodków – w rodzimym Koniakowie. Przełom nastąpił w 2004r. Nadarzyła się okazja. Pan Piotr kupił niewielkie stado owiec i wybudował w Beskidach swoją bacówkę, Dziś wypasa ponad 700 owiec, z czego tylko 150 należy do niego!

Piotr był pierwszym gospodarzem, który przywrócił owczarstwo w regionie.  W 2007 r jego bacówka dostała numer weterynaryjny. Ten pozwala zidentyfikować kto wyprodukował konkretny ser - czy inny wyrób - z owczego mleka. Aby go uzyskać, trzeba przejść drobiazgową kontrolę, podczas której sprawdzane są m.in. stan zdrowia zwierząt i pracowników oraz czystość wody.

Przestrzegaj norm i… wiekowych tradycji

Bacówkę góral od razu postawił zgodnie z normami Unii Europejskiej. Podciągnął wodę do drewnianego szałasu, a sam pilnuje, by owcze mleko trafiające do przerobu było jak najświeższe.

Nacisk głównie stawiał na tradycję. W rogu szałasu na klepisku wybudowane jest palenisko, nad którym wędzą się oscypki.  Sery wyrabia w drewnianym naczyniu. Forma, do której je wkłada - by nabrały charakterystycznego kształtu - ma 100 lat. 

Pamietaj o naturalnym smaku!

Piotr sprzedaje też w bacówce soloną bryndzę. - bundz, czyli surowy owczy ser.  Żaden ser nie może się równać ze smakiem świeżego owczego mleka, które pachnie ziołami rosnącymi na halach.

Baca Piotr pasie na beskidzkich halach ok.700 owiec.  Ale tylko 150 jest jego własnością.

Pozostałe należą do innych gospodarzy.  Piotr rozlicza się z nimi jesienią, gdy owce zostaną spędzone z górskich hal. 

To bardzo efektywna forma współpracy górali, dzięki której korzyści odnoszą wszyscy.

Gazda z Koniakowa dodatkowo daje też pracę kilku osobom. Dzięki temu hodowla i produkcja są bardziej efektywne.

Piotr zmotywował do działania i kontynuowania wieloletnich tradycji wielu beskidzkich górali. 

W 2007 r. wraz z kilkoma pierwszymi partnerami założyli Tatrzańsko-Beskidzką Spółdzielnię Producentów "Gazdowie". Oprócz Piotra był to Kazimierz z Leśnicy na Podhalu, pierwszy w Polsce baca, który zdobył certyfikat uprawniający do legalnej produkcji i sprzedaży oscypka.

Spółdzielnia została założona na wzór tych zakładanych przez rolników np. we Francji. Nie tworzy wspólnego majątku, każdy jej członek gospodaruje na swoim. 

Razem jednak starają się np. o dotacje i dopłaty, dzięki czemu wysiłek administracyjny jest ponoszony raz i rozdzielony na gospodarzy, wśród których każdy ma swój określony kawałek pracy do wykonania.

Oprócz tego taka spółdzielnia pomaga swoim członkom w sprzedaży ich produktów oraz negocjuje warunki zakupowe dla różnych dóbr, wspólnie reprezentuje gospodarzy przed administracja Państwową i zapewnia wsparcie merytoryczne każdemu z nich.

Obecnie założona przez nich Spółdzielnia zrzesza już ponad 100 członków, a przy np. skupach jagniąt współpracują z nią kolejni gospodarze. 

Gazdowie z polskich gór od Tatr, Podhala, Spisza i Pienin po Żywiecczyznę i Beskid Śląski oferują tradycyjne produkty takie jak oscypki, redykołki, bryndzę, bundz, ser wołoski, gołki czy ser gazdowski. Dużym atutem jest rozwój, na który spółdzielnia pozwala.

Wyzwania górala, czyli jak razem rozwiązać problemy z produkcją?

Rozdrobnienie gruntów w górach to duży problem. Gospodarze mają niewielkie ilości ziemi, stąd dostają nieduże unijne dopłaty. Są też kłopoty z produkcją. 

Góralom nie wolno jagnięcia zabić na miejscu, w gospodarstwie. Muszą wieźć je do rzeźni a za ubicie sztuki trzeba zapłacić 30 zł. Nie pomijajmy kosztu transportu (i chłodni), który trzeba ponieść by mięso przywieźć z powrotem. 

W takich sytuacjach również pomaga Spółdzielnia. Gospodarze ponownie organizują wspólny transport – i koszty produkcji, transportu i logistyki jako takiej rozkładają się na wszystkich, a wysiłek administracyjny związany z dokumentacją oraz organizacją całego procesu jest ponoszony tylko raz.

Prawo a oscypek

Stale zmieniające się przepisy również nie poprawiają życia górali. 

Pod tym względem łatwiej jest wyprodukować niby-oscypka z krowiego mleka w dużej mleczarni niż prawdziwego oscypka z owczego mleka w bacówce. 

Niektórzy górale nie są w stanie poradzić sobie np. z formalnościami związanymi z rejestrowaniem kolczyków. Spółdzielnia i w tych sytuacjach wspiera gospodarzy.

Piotr rozpoczął proces reaktywacji owczarstwa w polskich górach, co bezpośrednio przyczyniło się także do uratowania od zapomnienia niektórych góralskich świąt i zwyczajów. 

Na przełomie kwietnia i maja w Beskidzkiej Trójwsi odbywa się tradycyjne wypędzenie owiec na hale. 

Górale dopełniają wszystkich wymaganych tradycją obrzędów - w tym czasie odbywają się m.in.: okadzanie owiec, przepędzanie ich wokół wbitej w ziemię jodełki i próbny udój. 

Po tak hucznym tradycyjnym wypędzeniu owce zostają na halach do jesieni. Stada muszą zejść z gór przed dniem św. Michała, czyli 29 września. 

Według pasterskich przesądów, jeśli ktoś na halach zostanie dłużej, to nie dożyje wiosny. Imprezy związane z pasterstwem przyciągają turystów, dają zarobek właścicielom pensjonatów i karczm.

Z hodowlą owiec związane jest także rękodzieło - wyrabianie różnych przedmiotów z owczej wełny. To choćby bardzo podziwiane przez turystów góralskie łapawice - używane przed laty pierwowzory rękawicy roboczej wykonane z resztek wełny, którą owce zostawiają na rosnących obok hal krzakach.

Oooowca plus

Jest też aspekt ochrony przyrody. Gdy w Beskidach owczarstwo przestało się opłacać, hale zaczęły zarastać chwastami, co oznaczało koniec wielu gatunków rzadkich roślin, np. storczyków. 

To także kataklizm dla drapieżnych ptaków, które na halach wypatrują zdobyczy. 

Stąd program "Owca plus" przygotowany przez marszałka województwa śląskiego. Województwo obecnie dopłaca beskidzkim góralom do tradycyjnego wypasu, właśnie w celu ratowania tutejszej przyrody!